Araştırmacı gazeteciliğin dijitalleşmeyle birlikte daha da önem kazanan yan dallarından biri, görsel soruşturmalar ve mekânsal çalışmalar. Bu alanın öncülerinden olan New York Times’ın grafik bölümünden Anjali Singhvi, Mika Gröndahl ve Haeyoun Park, IPI Türkiye “Master Class” atölyesinde, 6 Şubat depremlerinde Antakya’da yıkılan Rönesans Rezidans ile ilgili mekânsal araştırmayı nasıl hazırladıklarını anlattı.

Uluslararası Basın Enstitüsü (IPI), 12 Temmuz’da “IPI Turkey Digital News Accelerator” (IPI Türkiye Dijital Haber Hızlandırıcısı) programı kapsamında, gazetecilik eğitimine yönelik ücretsiz bir “master class” düzenledi.

Gazeteci Gülsin Harman’ın yönettiği “Mekânsal Araştırmalar” başlıklı çevrim içi panelde, New York Times’ın (NYT) grafik departmanında editör yardımcısı olarak görev yapan Haeyoun Park, muhabir-grafik editörü Anjali Singhvi ve grafik editörü Mika Gröndahl konuştu.

11 ili vuran 6 Şubat depremlerinde Antakya’daki Rönesans Rezidans’ın yıkılmasına dair NYT haberinin yapım ve yayın sürecini aktaran gazeteciler, “araştırmacı gazetecilik ve yenilikçi hikâye anlatım tekniklerinde sınırların görsel haberlerle nasıl zorlanabileceğini” anlattı.

Haberin üretiminde 4 şehirden 14 gazeteci rol aldı

“Lüks bir apartman neden bir ölüm tuzağına dönüştü” başlıklı haber; Ben Hubbard, Anjali Singhvi, James Glanz, Mika Gröndahl, Elif İnce, Beril Eski ve Şafak Timur imzasıyla, 11 Mayıs 2023’te NYT’de yayımlanmıştı. Rebecca Lai, Malika Khurana ve Helmuth Rosales’in prodüktörlüğünü üstlendiği habere Antakya’dan Rebecca Ruiz, Cora Engelbrecht ve Nimet Kıraç ile Berlin’den Christopher Schuetze de katkıda bulundu.

“Kaydırarak anlatım” (scrollytelling) tekniğiyle aktarılan bu dijital haber için NYT ekibi Rönesans Rezidans’ın mimarî planlarını, deprem ânının güvenlik kamerası görüntülerini ve çok sayıda belgeyi inceledi. İstanbul’dan ve Türkiye dışından, yapı mühendislerinin ve jeologların da aralarında yer aldığı birçok uzmanla ve görgü tanıklarıyla görüşüldü. Adli analiz için binanın 3 boyutlu bir modeli oluşturuldu.

Haeyoun Park: Profesyonellik gerektiren bir ekip işi

IPI panelinde sunum yapan NYT grafik bölümü editör yardımcısı Haeyoun Park, çevredeki birçok bina depremde ayakta kalırken “lüks” konutların bulunduğu Rönesans Rezidans’ın yıkılmasının çarpıcı görüntülere yansıdığını, bu yüzden bu olayı haberleştirmek istediklerini aktardı.

Park, bu tür bir araştırmacı gazetecilik tekniğinin, geliştirmekte oldukları yeni bir hikâye anlatım türünde kullanıldığını söylüyor. 

NYT haberi, bir akaryakıt istasyonunun güvenlik kamerasından alınan videolara eşlik eden görgü tanığı ifadesiyle başlıyor: “Bir anda her şey sallanmaya başladı.”

Araştırmacı gazetecilikte 3 boyutlu modelleme yapılarak habere konu olan sorulara mekân üzerinden cevap aranmasının görece yeni bir yaklaşım olduğunu belirten Park şöyle diyor:

• Geleneksel haberciliği farklı pratik araçlarla birleştiriyoruz. Bu tür hikâyelerde genellikle açık kaynaklardan elde ettiğimiz görsel-işitsel kanıtları, bina planlarının mimarî analizlerini ve diğer şemaları kullanarak bir araştırma haberi hazırlıyoruz. Tüm bu teknik detayların yanı sıra tanık ifadelerine de yer veriyoruz.
• Olaya Google Haritalar ve uydu görüntüleri gibi açık kaynaklardan elde edilen verilerle binanın 3 boyutlu olarak yeniden canlandırılmasının profesyonellik gerektiren bir ekip işi olduğunu anladım. Toplanan tüm bu detaylı materyallerin anlamlı bir şekilde bir araya getirilerek kapsamlı bir habere dönüştürülmesini ilham verici buldum.

Anjali Singhvi: “Kaotik” fotoğraflardaki ayrıntıları uzmanlara sorduk

Anjali Singhvi, New York’taki ekiple ve Türkiye’de sahadan gazetecilerle çalışarak olay yerinden toplanan delillere dair uzman görüşleri aldıklarını ifade ediyor:

• Binanın 3 boyutlu modellemesine yönelik raporlama için görsel referanslar arıyorduk. Enkazdaki yapısal detayları belgelemeye çalıştık. İlk bakışta kaotik gibi görünebilecek olan fotoğraflardan ayrıntılar çıkarmaya odaklandık. Binanın ilk katlardan koparak yıkıldığını biliyorduk, bu nedenle yapısal ayrıntıları ve otoparkın durumunu fotoğrafladık. Daha sonrasında ise uzmanlara bu fotoğraflarda dikkat çekici ve araştırmaya değer bir şey olup olmadığını sorduk.
• Türkiye’de ve New York’ta 2 farklı ekibi koordine etmek biraz zordu, ancak tüm bilgileri ve görsel materyalleri aktarmak, soruşturmayı daha da ileriye götürürken ekibin aynı noktada buluşmasına yardımcı oldu.

Rezidansın yıkılma nedenini yönelik açıklamalardan biri de, deprem sırasında zeminin sıvılaşmış olabileceği iddiasıydı. Ancak Singhvi, yapı temelinin sağlam olduğunu, binanın en alt katındaki garajın ve garajda park eden arabaların deprem sonrasında zarar görmeden kalabildiğini, bu nedenle zeminde sıvılaşma belirtisi olmadığını vurguluyor.

Açık kaynaklardaki verileri sabırla topladılar

NYT ekibi, yıkımın gerçek nedenini bulabilmek için çevredeki güvenlik kameralarını da inceledi. “Binanın yakınında bulunan benzin istasyonundan bir kamera görüntüsü bulduk. Benzin istasyonundan alınan görüntüler aslında çöküşün kendisini göstermese de depremin bölgeyi vurduğu ânı, depremin ne kadar sürdüğünü ve sarsıntının ne zaman şiddetlendiğini gösteriyordu” diyen Singhvi, Google Sokak Görüntüleri (Street View) gibi açık kaynaklardan elde ettikleri görsel materyallerin ve tanıklardan alınan görüşlerin binanın 3 boyutlu modellemesinin yapımında önemli olduğunu ekliyor.

Binanın neden 3 bloğa ayrılarak yıkıldığı da ekibin kafasındaki bir başka soruydu. Bu soruyu yanıtlamak için tanıklıkların önemli olduğunu belirten Singhvi şu ifadeleri kullanıyor:

• Uydu görüntülerinden, orta bloğun bir tarafa doğru çekilerek yıkılmış olduğunu gördük. Bu blok diğer 2 bloktan farklıydı. Bunun nedenini merak ettik ve mühendislere yıkımı gösteren uydu fotoğraflarını sunarak binanın mimarisi ile ilgili düşüncelerini sorduk.
• Yaptığımız görüşmelerde en çok zaman ve mekân ilişkisiyle ilgilendik. Deprem sırasında 2. kattaki dairesinde hayatta kalarak kurtarılan bir görgü tanığı, binanın deprem olur olmaz çökmediğini, yıkılmanın zaman aldığını söyledi. Konuştuğumuz bir başka tanık, binayı çökme sırasında dışarıdan gören ve binanın nasıl ve ne şekilde eğilmeye başlayarak yıkıldığını bize anlattı. Röportajlardan ve erişebildiğimiz görsel materyallerden elde ettiğimiz tüm bu bilgiler 3 boyutlu modellemeyi yapabilmemiz için çok önemliydi.

Ekranı kaydırdıkça NYT haberi peşi sıra gelen animasyonlarla, fotoğraflarla ve metinlerle anlatılıyor. Hikâyenin merkezinde, haber için oluşturulan 3 boyutlu Rönesans Rezidans modellemesi var. Binada oturanların tanıklıkları ve uzman görüşleri de haberin önemli bir parçası.

Mika Gröndahl: İnşa edilen bina, çizilen planla eşleşmeyebiliyor

Ekibin grafik editörü Mika Gröndahl, bu haber için 3 boyutlu modellemeyi yaptı. Gröndahl, binanın 3 boyutlu tasarımı için mimarî planlarına erişebilmenin kilit nokta olduğunu vurguluyor. Çizimlerin bulunmasından sonraki adımsa planların gerçekte inşa edilmiş olan bina ile örtüşüp örtüşmediğinin tespit edilmesiydi. Gröndahl’ın aktardığına göre mimâri plan sadece bir niyet göstergesi ve sonuçta inşa edilen bina, çizim planlarıyla her zaman eşleşmeyebiliyor.

• Mimarî çizimlerdeki çeşitli ayrıntılar, gerçek yapının çizimle ne derece örtüştüğü konusunda bize ipuçları verebilir. Her bina için, planlama sürecinin farklı noktalarında birçok çizim üretilir. Bu çizimlerin inşa edilen binayla eşleşip eşleşmediğini görmek için çizimleri binanın mevcut fotoğrafıyla karşılaştırmak her zaman önemlidir.

Gröndahl, çizimlerde çizgi ağırlıklarının kullanımının ne kadar tutarlı olduğunu kontrol ettiğini belirtiyor. Çizgi ağırlıkları, bir mimâri plandaki çizgilerin kalınlığını ifade ediyor ve bu kalınlık kâğıt üstündeki 2 boyutlu bir çizimde 3. boyutu gösteriyor. Gröndahl, 3. boyutu ifade eden bu çizgilerin büyük bir artı olduğunu, 3 boyutlu modelin tasarımında gerçek mimarî yapıyla örtüşen bir modellemenin bu çizgiler sayesinde kurgulanabileceğini söylüyor.

Adlî tıpçıların titizliği ve dikkatiyle her ayrıntı incelenmeli

Adlî (forensic) analiz yaklaşımı ve titizliğiyle araştırılan bu tür görsel haberlerde gazetecilerin her ayrıntıya dikkat etmesi gerekiyor. Örneğin Rönesans Rezidans gibi binaların “bel kemiğini” oluşturan yapısal sistemde, asansör ve merdiven boşluğu en güçlü kısım olmalı. Ancak enkaz fotoğraflarına dikkatli bakınca bu kısımların tamamen yıkıldığı, yani güçsüz olduğu görülüyor.

Gröndahl şunu ekliyor:

• Tüm görsel kanıtları topladıktan sonra 3 boyutlu modellemeyi yapmaya başladığımızda mühendislere görüşlerini sormaya devam ettik. Yaptığımız birçok görüşmenin ardından, binanın yıkılmasının ardındaki teknik nedenler konusunda sonuca varmamız, farklı alanlardaki uzmanların görüşlerinde örtüşen detayları yakalamamız sonrasında gerçekleşti.

Sahadaki adlî araştırmanın ve masa başında yapılan 3 boyutlu modellemenin nasıl bir araya gelerek NYT’nin Rönesans Rezidans haberine dönüştüğünü Haeyoun Park şu sözlerle özetleyip IPI panelini tamamlıyor:

• Yayımlanan haberin anlatısını, 3 boyutlu modellemedeki kamera hareketini ve her sahne için görünecek olan görsel öğeleri planladık. Daha net bir yol haritasına ve gerçek mimarî planı yansıtan sonuçlara sahip olmak için fazlaca zaman harcayarak sahnelerin çeşitli varyasyonlarını denedik. 3 boyutlu modellemeyi oluştururken odak noktamız her zaman adlî analizdi. Araştırmalarımızdan edindiğimiz bilgilere göre modellemeye son şeklini verdik.

Bu yazı ilk olarak 27 Temmuz 2023 tarihinde journo.com.tr‘de yayımlandı.