Medya Araştırmaları Derneği (MEDAR)’nin işbirliği ve ETKİNİZ AB Programı desteğiyle gerçekleştirilen Türkiye’de yerel medyayı odağa alan ilk census araştırması, “Yerel Medya Veri Tabanı Araştırması” yayınlandı. Araştırmada 81 ilde faaliyet gösteren tüm yerel medya kurumları ve bu kurumlara dair temel demografik özelliklerin tespit edilmesi hedeflendi.

Araştırmadan elde edilen veriler, yerel medyanın çoğunlukla belli bölgelerde ve büyük şehirlerde faaliyet gösteren yerel gazetelerden oluştuğunu, buna karşılık yerel ölçekte yayın yapan sınırlı sayıda radyo, televizyon ve dergi bulunduğunu gösteriyor.

Bunun yanı sıra, araştırma sonuçları yerel medya kurumlarında pandeminin yarattığı ekonomik daralma, yetersiz çalışan sayısı ve istihdamda cinsiyet eşitsizliği gibi pek çok sorunu ortaya koyuyor.

Araştırma Yöntemi

Temmuz 2020 ve Şubat 2021 arasında yürütülen araştırmada yöntem olarak birbirini destekleyen, iki etaplı karma bir araştırma metodolojisi uygulandı.  İlk etapta, Türkiye’de faaliyet gösteren tüm yerel kurumlarının saptanabilmesi için güncelde var olan tüm veri tabanları ve basın listeleri incelendi, il bazlı özel web taramaları yürütüldü. Yürütülen masabaşı tarama sonucunda aktif olarak faaliyet gösteren 3240 yerel medya kurumu olduğu belirlendi. İkinci etapta ise kapsamlı bir saha araştırmasıyla ilk aşamadaki veriler doğrulanıp genişletildi ve 1222 yerel medya kurumuyla anket gerçekleştirildi.

Araştırmadan Öne Çıkan Sonuçlar

Yerel medya kurumları genellikle Marmara, Akdeniz ve Ege bölgeleri ekseninde ve büyükşehirlerde yoğunlaşıyor. Yerel medyanın gelişiminde bölgesel farklılıklar olduğunu gösteren bu bulgu, belli bölgelerde yerel basının güçlendirilmesi gerektiğinin altını çiziyor.

• Araştırma kapsamında tespit edilen kurum sayısının (3240 kurum) oldukça fazla olması Türkiye’de yerel medyanın yayın kapsamı ve etki seviyesi açısından önemli bir potansiyele sahip olduğunu gösteriyor.

• Araştırma sonuçlarına göre, yerel medya kurumları en yoğun olarak Marmara, Akdeniz ve Ege bölgelerinde yer alıyor. Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde görece daha az kurum bulunduğu görülürken, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ise araştırmada en az sayıda yerel medya kurumuna ulaşılan bölgeleri oluşturuyor.

• Kurumların şehir bazlı dağılımı ise yerel medyanın genellikle büyükşehirlerde yoğunlaştığını ortaya koyuyor. Türkiye’de ulusal medyanın merkezi olarak kabul edilen İstanbul, benzer şekilde yerel medya da en fazla sayıda medya kurumunun bulunduğu şehir olarak başı çekiyor. Mersin, Bursa, İzmir, Adana ve Antalya ise en fazla sayıda yerel medya kurumu bulunan diğer şehirleri oluşturuyor. Veriler arasında dikkat çeken diğer bir bulgu ise başkent Ankara’da Kocaeli, Aydın ve Balıkesir gibi görece daha küçük şehirlere göre daha az sayıda yerel yayın yapan medya kurumu bulunuyor olması.

Yerel medyada haber yayını çoğunlukla “yerel gazeteler” ve “yerel dijital haber platformları” üzerinden sürdürülüyor: yerel ölçekte yayın yapan sınırlı sayıda radyo, televizyon ve dergi bulunuyor.

• Veriler yerel ölçekte kurumların genellikle yazılı basın kapsamında ve dijital mecralar üzerinden yayın yaptığını gösteriyor. Araştırmada tespit edilen “yerel gazete” (1542 kurum) ve “yerel dijital haber platformu” (1197 kurum) sayısı oldukça fazlayken, diğer mecra türlerini oluşturan “yerel dergi” (118 kurum), “yerel radyo” (263 kurum) ve “yerel televizyon” (136 kurum) kurumlarının sınırlı sayıda olduğu görülüyor. Bu sonuçlar, yerelde yayıncılığın yalnızca belirli mecralar üzerinden sürdürülebildiğini ve özellikle yerel ölçekteki görsel & işitsel yayıncılığın gelişime ihtiyacı olduğunu yansıtıyor.

Kısıtlayıcı baskılara rağmen yerel medyada faaliyet gösteren kurum sayısı 2015’ten beri artış gösteriyor

• Araştırma sırasında incelenen yerel medya kurumlarının kuruluş tarihleri, yerel medyada kurulan kurum sayısının 2000’li yılların başından itibaren ciddi oranda arttığını gösteriyor. Özellikle 2015’den sonra tüm mecra türlerinde görülen yerel kurum sayılarındaki artış, yerel medyanın son dönemde artan siyasi ve ekonomik baskılara rağmen gelişim göstermeyi sürdürdüğüne dikkat çekiyor.

Pandemiyle birlikte daha da ağırlaşan finansal sorunlar yerel medyada kurumların aktif yayından çekilmesine, yayın kapasitesi ve personel sayısında küçülmeye gitmesine yol açıyor.

• Son dönemde medya sektörü üzerinde gittikçe artan finansal baskıların yerel medyadaki kurumları da olumsuz etkilediği, yereldeki pek çok kurumun ekonomik problemlerden kaynaklı olarak küçülmeye gittiği veya yayından çekilme kararı aldığı biliniyordu. Benzer şekilde araştırma verileri de yerel medyadaki finansal daralmanın ciddi boyutlara ulaştığını ve özellikle pandemi sürecinin yerel medya kurumlarında küçülmeye yol açtığını doğruluyor. Sonuçlar, anket gerçekleştirilen 1222 yerel kurumdan 72’sinin aktif yayın yapmayı durdurduğunu, 55 kurumun ise pandemiden kaynaklı problemler nedeniyle hem personel sayısı hem de yayın kapasitesi açısından küçülmeye gittiğini gösteriyor.

Yerel medya kurumları dijital yayın ve sosyal medya kullanımı açısından gelişim gösteriyor

• Araştırma dikkat çeken diğer bir veri ise yerel medyada dijital yayın yapma oranının oldukça yüksek olması. Verilere göre, masabaşı tarama sırasında tespit edilen yerel kurumların %82,6’sı kurumsal web siteleri üzerinden yerel haber yayınlıyor. Bunun yanı sıra, yerel medyadaki mecra dağılımda, dijital haber platformları (tüm yerel kurumların %34,6’sı), en çok kurum sayısına sahip olan ikinci yayın mecrası olarak öne çıkıyor.

• Yerel medyada kurumların sosyal medya platformlarına dahiliyetleri ve platform tercihleri de yerelde dijitalleşme seviyesine dair önemli bulgular taşıyor. Araştırma verilerine göre, anket gerçekleştirilen kurumların büyük çoğunluğu (%89) sosyal medya platformları üzerinden yayın yapıyor: Facebook (% 87,2) ve Twitter (%72,3) tüm mecra türleri arasında en çok tercih edilen sosyal medya platformlarını oluşturuyor. Yerel medya kurumları arasında sosyal medya kullanım seviyesinin yüksek olması, yerelde medyanın ulusal medyaya benzer şekilde farklı dijital kanallar üzerinden okuyucularına erişmeye çalıştığını gösteriyor.

Yerel medyada içerikler gündeme göre belirleniyor, özgün ve yerele dair habercilik kapasitesi kısıtlı kalıyor.

• Tüm yayın mecraları içerisinde gündem, siyaset ve ekonomi & finans gibi genel temalar altında daha fazla içerik üretildiği görülürken, kültür & sanat, sağlık, spor, turizm, tarım & hayvancılık gibi spesifik habercilik alanlarında üretilen içerik seviyesinin daha düşük olduğu gözlemleniyor. Yerel yayınlarda içeriğin ulusal medyaya benzer şekilde çoğunlukla ülke gündemi doğrultusunda şekillendiğini gösteren bu bulgu, yerel medyada kurumların bulundukları şehrin/bölgenin dinamiklerini odağa alan ve bu çerçevede önem arz eden spesifik temalarda özgün yayın üretmek açısından zayıf kaldığını gösteriyor.

Yerel medya kurumlarında ortalama 4 çalışan görev alıyor ve en yüksek istihdam oranı yerel  gazete ve yerel televizyonlarda görülüyor.

Yerel medyada çalışan sayısına dair elde edilen verilere göre anket gerçekleştirilen 1222 yerel medya kurumunda toplam 4996 çalışan görev alıyor. Yerel gazeteler (toplam 3076 çalışan) ve yerel dijital haber platformları (toplam 1524 çalışan) genel toplamda en fazla çalışan sayısına sahip mecralar olarak öne çıkıyor. Ancak, yerel medyada kurum başına düşen ortalama çalışan sayıları en yüksek çalışan sayısına sahip mecraların yerel televizyonlar (ortalama: 6,32 / 6-7 çalışan) ve yerel gazeteler (ortalama: 4,71 / 4-5 çalışan) olduğunu gösteriyor.

Yerel medya kurumlarında az sayıda personel kurum içinde birden çok görev üstleniyor, sahada aktif haber üreten muhabir sayısının oldukça az olması dikkat çekiyor.

• Yerel medyada çalışan sayılarının kurum başına dağılımı ise her kurumda ortalama 4 kişi çalıştığını gösteriyor. Çalışanların kurum içi görev dağılımları incelendiğinde kısıtlı çalışan kapasitesinin pozisyonlar arasında eşit olarak dağıtıldığı görülüyor. Yerel medya kurumlarındaki sınırlı sayıda personelin optimize olarak görevlendirildiğini ve az sayıda personelin birden çok görev üstlendiğini yansıtan bu bulgu aynı zamanda yerel medya kurumlarındaki kısıtlı finansal kaynakların personel kapasitesi üzerindeki etkisini de gösteriyor.
• Araştırmada öne çıkan başka bir bulgu ise ankete katılan yerel kurumların %40,8’inde sahada aktif olarak haber üreten hiç muhabir bulunmuyor olması. Bunun yanı sıra, kurum başına düşen çalışan ortalamaları yerel medya kurumlarında genellikle sahada haber üreten yalnızca bir muhabir (ortalama: 1,15) olduğunu gösteriyor.

Yerel medyada çalışan erkek sayısının kadın çalışan sayısının iki katından daha fazla olması istihdamda cinsiyet eşitsizliğinin boyutlarını gözler önüne seriyor

Sonuçlara göre, ankete katılan yerel medya kurumlarındaki personelin büyük çoğunluğunu (%68,7) erkek çalışanlar, kalan %31,3’ünü ise kadın çalışanlar oluşturuyor. Ankete katılan kurumların %37,6’sında hiç kadın çalışan bulunmazken,  kurum başına düşen kadın çalışan ortalaması ise 1 ile 2 kişi arasında sınırlı kalıyor.  Tespit edilen kadın çalışan sayısının oldukça düşük olması yerel medyada personel istihdamında ciddi bir cinsiyet eşitsizliği olduğunu ortaya koyuyor.

Araştırma raporu ve yerel medya hakkında daha fazla veriye, projenin resmi web sitesi www.yerelmedyavt.com üzerinden ulaşabilirsiniz.